Nokre sentrale likskapar og skilnader mellom norrønt og moderne norsk

Norrønt var språket i Noreg og på Island frå 800-1350. Dette har etter kvart utviklet seg til det vi kjenner som moderne norsk i dag, mens på Island er det lite som skiljar islandsk og norrønt. At språket i Noreg har utviklet seg på den måten det har er det mange grunner til. For å forstå språkutviklinga i Noreg frå norrønt til moderne norsk skal denne fagartikkelen undersøke skilnadene og likskapane mellom desse språka.

I uttale og skrivemåte finst det ein stor skilnad mellom norrønt og moderne norsk. Den største skilnaden mellom norrønt og moderne norsk finst i bokstaver og lydar. Norrønt har bokstavane þ, ð, ǫ og z som ikkje brukast i moderne norsk (Dahl m.fl., 2018, s. 187). Desse bokstavane blei uttalt som engelsk «three», «that» og «aw», og tysk z (Dahl m.fl., 2018, s. 187). I tillegg ble f uttala som «f» fremst i ord, men «v» inne i eit ord, og v blir uttala som engelsk w (Dahl m.fl., 2018, s. 187). Vidare har moderne norsk bokstaven å og skj- og sj- lyden som ikkje førekomer i norrønt (Dahl m.fl., 2018, s.188). Altså har fleire bokstaver og lyder frå norrønt forsvunne i moderne norsk. Ein annan viktig skilnad er at vanlege vokalar ofte har ein annleis skrivemåte og uttale i norrønt enn i moderne norsk (Dahl m.fl., 2018, s. 188). I norrønt finner man ikkje fleire skrivemåtar for ein vokal og ingen stumme konsonantar (Dahl m.fl., 2018, s. 188). Altså skrivast norrønt på så lik måte som uttalen, mens moderne norsk har utviklet seg til å skilje seg sterkt frå norrønt når det gjelder både skrivemåte og uttale.

Vi finner derimot noen likskapar og skilnader i grammatikken. For det første er norrønt og moderne norsk like med tempusbøying for verb (Dahl m.fl., 2018, s. 189). Vidare er ein likskap at substantiv bøyes i bestemtheit og tal i norrønt og moderne norsk (Dahl m.fl., 2018, s. 189). Skilnaden ligger i at norrønt har samsvarbøying mellom eintal og fleirtal, mens de ikkje bøyes i samsvar i moderne norsk (Dahl m.fl., 2018, s. 189). Ein annen sentral skilnad mellom norrønt og moderne norsk er kasus. Norrønt hadde fire kasus som fungerte som merkelappar for substantiver eller pronomen (Dahl m.fl., 2018, s. 193). Altså understreket de eit substantiv eller pronomen sin funksjon slik at ein setning kunne byggast opp på fleire måtar utan å endre betyding. Dette grammatiske hjelpemiddelet finnes ikkje i moderne norsk, men ein kan finne rester av det i noen faste uttrykk som «til fjells» og noen norske dialekter (Dahl m.fl., 2018, s. 194). Derfor deler norrønt og moderne norsk noe innan verbbøying, men ligger uansett langt frå kvarandre, og vi har ein fastare ordstilling i moderne norsk enn i norrønt.

Språket i Noreg har blitt sterkt påverka av andre språk. På grunn av at Noreg drev med handel med Tyskland på 1200-tallet er i følge Store Norske Leksikon rundt 30 prosent av norske ord  i dagligtale frå nedertysk (Theodorsen, 2020). I mellomtida ble ikkje det norrøne språket på Island påverka av andre språk (Dahl m.fl., 2018, s. 183). Dette resulterte i at moderne norsk har mange importord frå særlig nedertysk, mens islandsk fortsette nokså reint nordisk. I følge NDLA eksporterte vikingane norrøne ord til engelsk og var derfor med på å forme det engelske språket vi kjenner i dag (Federl m. fl., 2019). Eit eksempel på dette er det engelske ordet «window» som kjem frå norrønt vindauga (Federl m. fl., 2019). Tar man dette i betraktning, har språket i Noreg flyttet seg nærmare tysk enn norrønt på grunn av innflytelsen nedertysk har hatt i Noreg.

Språket i Noreg har ble sterkt påverka av nedertysk på 1200-tallet. Derfor fikk det mange importord frå nedertysk og gikk vekk frå norrønt. Dette ser man på de mange skilnadene i blant anna verbbøying og at norrønt hadde kasus. Altså har språkutviklinga i Noreg vært drastisk, men også logisk. Språket måtte tilpasse seg endringane i handel og innverknaden frå andre land. Derfor er språk i endring og vil alltid være i endring.

Kilder:

Federl, M. m. fl. (2019) NDLA. Henta 20.09.2020 frå: https://ndla.no/nb/subjects/subject:19/topic:1:187135/resource:1:125928

Theodorsen, C. (2020) SNL. Henta 20.09.2020 frå: https://snl.no/nedertysk.

Dahl, B. H. m. fl. (2018) Grip teksten vg 2, 2. utgave. Aschehoug: Skien. Lest 20.09.2020