Leiarar i Sovjetunionen og Russland i den kalde krig

d. 1953 – Josef Stalin

1953-1964 – Nikita Khrusjtsjov

1964-1982 – Leonid Bresjnev

1982-1984 – Jurij Andropov

1984-1985 – Konstantin Tsjernenko

1985-1992 – Mikhail Gorbatsjov

Dei siste åra til Josef Stalin

- om lag 20 millionar sovjetborgarar drepne

- dei vestlege delane av landet låg i ruinar

- brukte enorme ressursar på å få landet på beina igjen

- forsvaret slukte enorme summar (fordi dei frykta USA og Vesten)

- Stalin vart kalla : ''vår kjære førar og lærar'', eller ''den store Stalin''

- hadde og fiendar, til trass for dei som forguda ham

- mange arresterte og avretta mistenkt for å styrte ham : slik sytte han for å ha taket på dei nærmaste mennene sine

- døydde brått i 1953, 73 år gamal

Nikita Krusjtsjov

- fekk makta etter Stalin

- lettare forhold i landet pga :

- journalistar og forfattarar fekk friare forhold

- millionar av politiske fangar vart sette fri

- Nikita to eit kraftig oppgjer med Stalin 1956

- forsatt forfattarar som vart arrestert, framleis ein diktatur

- materielt sett betre for folk, framleis betre i Vesten

- 1964 – Nikita felt av dei nærmaste medarbeidarane

- strengare forhold igjen, men ikkje så strengt som med Stalin

- Leonid Bresjnev overtok makta, døydde i 1982

- Jurij Andropov sat med makta i to år

- Konstantin Tsjernenko døydde etter eit år

- alle dei tre mennene var gamle og svake, og døydde

- gammalmannsvelde

- landet hadde store problem, blant anna for dei var innblanda i krigen i Afghanistan kor mange unge sovjetborgarar døydde.

Økonomisk krise og sosiale problem

- vanskeleg å skaffe dei varene folket ville ha, dei hadde pengar, men lite varer

- planøkonomi : det var laga mykje av det folk ikkje ville ha og lite av det dei ville ha

- ingen økonomisk konkurranse -> lita interesse for å gjere varene betre og billigare

- varene greidde seg dårleg i konkurranse med Vesten

- sakka enda meir ut ettersom dei andre fekk datateknologi

- dårlege sosiale forhold

- kolossale øydeleggingar på naturen

- lav levealder

- lita tru på ei framtid

- alkoholisme eit stort problem

Motsetnadene mellom folk

- bestod av 15 republikkar

- Russland størst, så Ukraina

- russare omtrent halvparten av befolkninga i unionen, mange budde i andre republikkar

- det va ikkje russarene i ulike land som måtte lære ulike språk, alle i unionen måtte lære russisk.

- unionen bestod av ei mengd ulike folkeslag, religionar og språk

- motsetnadene mellom folkegruppene som styremaktene prøvde å dysse ned

Reformene til Gorbatsjov

- Gorbatsjov mykje yngre enn tidlegare leiarar

- han var og klar over problema i Sovjetunionen

- ønskte å endre på problema

- ''glasnost'' : å vere open

- ville at folk skulle snakke fritt, sei kva dei meinte

- ''perestrojka'' : omforming

- han og medarbeidarane ville opne moglegheitene for meir privat intiativ

- kunne starte eigne små verksemder

- tok tak i andre problem og, som for eks alkoholisme

- prisen på vodka auka kraftig

Vanskane tårnar seg opp

- endringane i den økonomiske politikken var knapt merkande for folk flest

- glei inn i ei økonomisk krise, folk fekk det verre

- likevel : folk våga å klage og vise at dei var misnøgde, som dei rette mot Gorbatsjov

- streikar og uro speia seg

- motsetnadene mellom folkegrupper kom fram for alvorleg

- alvorlege konfliktar som kosta mange menneskeliv

- i 1990 stod ikkje kommunistpartiet i noko særstilling lengre

- det kunne bli skipa andre parti -> Sovjetunionen var i ferd med å bli demokrati

- sjølve unionen var i oppløysing

- i republikkane byrja ein å stille spørsmål om det var nødvendig med ein union

Kuppforsøket mot Gorbatsjov

- ein del som sat i viktige maktposisjonar ville ha att det gamle kommunistiske systemet

- prøvde eit kupp mot Gorbatsjov

- sommaren 1991 : Gorbatsjov på ferie med familien på feriestaden ved Stillehavet, fekk husarrest

- store hærstyrkar rulla inn i Moskva

- innbyggjarane demonstrerte i gatene mot kuppforsøket

- soldatane nekta å skyte demonstrantane

- kuppforsøket vart gitt opp

- då Gorbatsjov kom tilbake var det klart at hans tid som politikar og leiar var over

- Boris Jeltsin, gammal president i Russland, tok over, men Sovjetunionen vart dømd til døden

Oppløysinga

- Latvia, Estland og Litauen hadde i fleire år prøvd å rive seg ut frå unionen

- Gorbatsjov hadde ikkje akseptert dette

- det hadde kome blodige samanstøytar mellom befolkninga og sovjetisk soldatar

- etter kuppforsøket reiv dei seg laus

- den eine etter den andre republikken reiv seg laus

- juletider 1991 kunngjorde Jeltsin Russland, Ukraina og Kviterussland som sjølvstendige

- unionen -> 15 nye statar

Utviklinga etter av Sovjetunionen braut saman

- ikkje dans på roser etter kommunismen

- mange fekk det verre enn kva dei hadde hatt i det tidlegare Sovjetunionen

- næringslivet privatisert på rekordtid

- ei rekkje verksemder lagd ned -> arbeidsløyse auka kraftig, sosiale gode tekne bort (gamle folk tagg å gata fordi pensjonane var utan verdi)

- prisane steig i rekordfart, tok lang tid før folk fekk løn, kriminalitet auka