Innhaldsliste

-Opplysningar frå perioden/kjeldeliste

-Henrik Ibsen

-Referat ”En folkefiende”

-Litt om litteraturhistoria i Noreg

-Edvard Grieg

-Adolph Tidemand

 

                                                       

”Vår natt og seljekall”-1917.

 

Edvard Grieg.

 

Et hjæm

Et hjem er der, hvor alle dine tanker

kan lege frit som børn paa faders fang,

hvor ei din røst paa hjertedøren banker,

før svaret lyder i beslægtet sang.

Et hjem er der, hvor dine haar kan graane,

og inen mærker, at du ældes dog,

hvor kjære minder dæmrer for at blaane

som aasens rygning blaaner bagom skog.

Av Henrik Ibsen

 

Nasjonalromantikken

 

Faktaopplysningar frå perioden:

Den store nasjonalromantiske perioden i Noreg var på midten av 1800-talet. Det var då viktig å grave fram norske ”skatter”

 

Skriftspråket i Noreg har sidan unionen med Danmark vore dansk. Nokon ville fortsette med å bruke det danske språket med bare litt forandringer, mens nokon ville lage eit heilt nytt norsk språk. Fks Ivar Aasen, som reiste rundt i heile noreg for samle på dialekter, som no er det norska skriftspråket Nynorsk.

 

Noreg fekk og i denne perioden sitt eiga flagg, eigen nasjonalsang og nasjonaldag. Henrik Wergeland er ein viktig person for Noreg og 17.mai.

 

Andre viktige personar fra denne perioden er: Asbjørnsen og Mo, som reiste rundt og sammla inn eventyr som dei skreiv ner. Og malere og kunstnere laget fine bilder av fjord og fjell, og fekk fram den koselige og vakkre naturen så nordmennene var(er) så stolte av.

 

”Vinternatt i rondane”

Av: Harald Oskar Sohlberg

 

Kildeliste:

Henrik ibsen og litteratur historien- http://www.daria.no/skole/?tekst=2919

Edvard Grieg- http://home.online.no/~trold/griegbio.htm

Adolph Tidemand- http://www2.skolenettet.no/kunstweb/kunstweb2d/kunstnere/tidemand.htm

 

 

Henrik Ibsen

 

Om livet til Henrik Ibsen:

Henrik Ibsen blei fødd 20. mars i 1828. Faren hans var ein velståande kjøpmann som handlet med alt fra tømmer, grønnsaker, brennevin og vin, også i utlandet. Da Henrik va sju år gikk faren konkurs og familien mista nesten alt dei eide. Da flytta dei til landstedet Venstøp, som låg eit stykke utandfor byen Skien. Faren begynte å drikke, og mora begynta med husarbeid og akvarellmaling. Henrik hadde ikkje ein så bra barndom, og det med at faren gjekk konkurs har prega diktinga til Henrik.

 

Han viste tidlig interesse for teater. Og da han var 12 år arangerte han dukketeater og andre forskjellige forestillingar for ungene i bygda. Det var og ofte omreisande teatergrupper på besøk i Skien.

 

Henrik hadde arvet sin mors tallent for malerkunst og drøymde om å bli kunstner, men faren sendte han til Grimstad som apoteklærling. Den første tiden syntes han var kjedelig og var ensam ettersom han ikkje hadde nokon venner. Etter som tida gjekk blei han kjendt med ei av tenestepikene i huset der han budde, som han fekk eit barn med etter tre år i Grimstad. Sønnen dei fekk fekk namnet Hans Jacob Henriksen.

 

Henrik ville ikkje bli i Grimstad for å vera apotekar, han ville heller studere medisin. Etter seks år som apotekar for han til Kristiania for å forbedre seg til student eksamen. På vegen heim besøkte han familien og søstera Hedvig. Det var siste gangen han såg foreldra sine, han skreiv aldri til de heller. Men søstesa bevarte han eit godt forhold til.

 

I hovedstaden begynte Henrik på den såkalte ”studentfabrikken” til ein kandidat Heltberg. Her gjekk også Jonas Lie, Aasmund O Vinje og Bjørnstjerne Bjørnson, som også er viktig for nasjonalromantikken i Noreg. Henrik fekk eit svært godt forhold til Bjørnstjerne Bjørnson, men dette forholdet skifta masse gjenom tidene. Han fekk ingen god eksamen, og han strøyk i gresk og arimetikk. Han begynta aldri på noko universitet.

 

Henriks første skuespel som vart vist var Catilina, det blei ikkje nokon suksess, sjølv om den fekk gode anmeldelser, og faktisk var det første norske skuespelet som vart utgitt på seks år. Hans neste skuespill kjempehøyen som slett ikkje var dorligt, og vart vist på Christiania Teater.

 

Så det var forfatter Henrik ville bli, og han kom ikkje til å bli lege.

 

Fra no av skreiv han teateranmeldelser, politiske kommentarer, deltok i Thanebevegelsen som var ein radikal politisk bevegelse av arbeiodere og husmenn, og han skreiv dikt. Men han fekk ikkje mykje i lønn. Og til slutt henta politiet han, og arresterte han pga ungdomssyndene hans. Han skulle no arbeide på Akerhus festning til barnebidragene han skyldte den damen i Grimstad var nedbetalt.

 

Da Ole Bull var i hovedstaden for å sammle inn penger og søke om bevilgning til eit teater han hadde starta i Bergen, skreiv Henrik ein sang og ein prolog til ein sammling som skulle være for å få inn penger. Da blei han annsatt som forfatter ved da nya teateret. Men han hadde ingen god tid som dikter i Bergen, for stykkene han skreiv blei stort sett motatt dorligt, og dei stykkene han hadde satt opp som som instruktør trakk heller ikkje til seg publikum.

 

I Bergen traff han sin første store forelskelse, Rikke Holst som bare var 16 år og ukonfirmert, som også blei hans hustru. Dei var sammen ein vår, og Henrik fridde. Men faren til Rikke likte ikkje at ho møtte denna diktaren. Og forbød forholdet og dei i å møtast. Så dei måtte møtast i hemmelighet. Heilt til faren til Rikke overraska dei i parken, Henrik sprang og det var slutt mellom han og Rikke.

 

Takket vere stykket Gildet på Solhaug, som var ein suksess blei han invitert heim til stiftsprost Thorsen, som hadde ein datter, Suzannah, og ikkje lenge etter forlova dei seg.

 

Han blei i Bergen i seks år, han trivdes dorligt og hadde så dorlig på teateret at han hadde ikkje ein gang penger nok til å gifta seg. Så han drog tilbake til Kristiania og fekk tilbud om stilling som teatersjef ved Kristiania Norske Teater. Det stod ganske dorligt til med teateret, og ein håpte han ville få liv i da i gjenn.

 

No nor Henrik fekk ganske bra lønn, så fekk han endelig råd til å gifte seg med Suzannah. Dei fekk ein sønn, så dei kalte for Sigurd. Suzannah skal vist ha sagt til venner at ho ikkje vile ha barn, så dei fekk heller ikkje fleire.

 

På teateret gjekk det dorligt, Henrik fekk mykje dorlig kritikk, og blei ganske lei av oppgåva han hadde fått. Da var diktar han ville vera, men no når han var teatersjef fekk han nesten ikkje skreve nokon ting. Teateret fekk etter kvart stor gjeld, og i slutten av 1862 gjekk dei konkurs. Alle fekk sparken og Henrik fekk skylda.

 

Henrik reiste til Roma, der han ikkje fekk hissige kreditorer og negative kritikker heila tio. Han budde no mest i Italia, Tyskland og Østerrike.

 

Der produserte han store mesterverk som Brand og Peer Gynt. No blei han gjeldfri før første gong,

og opplevde at stykkene hans blei godt tatt i mot. Han var no på vei mot den store berømmelsen han oppnådde, sjølv om det gjekk litt opp og ned, både økonomisk og på andre måtar.

 

Henrik skreiv bare dramatikk, bortsett fra den einaste dikt samlinga ”Digte”. Forfatterskapet hans kan delast i to Historiske dramaer og samfinsdramaer. I 1873 kom hans siste historiske drama ”keiser og Galileer”

 

I 1892 flytta Henrik tilbake til Norge og blei feira som helt. Han og Susannah busatte seg i Kristiania, og kver dag presis klokka tolv kunne ein sjå Henrik på veg til Grand Hotell. Der hadde han sitt eige stambord. Han levde no rolig og skreiv stykkene sine. Heilt til han i 1901 fekk slag, og ikkje konne skriva meir. Han Dødde i 1906.

 

Henrik er no etter at han dødde blit berømt som Noregs største forfatter. Så han fekk nok ikkje oppleve den berømmelsen mens han var i live, men han opplevde at Bjørnstjerne Bjørnson som han var god venn med fekk nobelprisen i norsk litteratur.

 

Henrik Ibsen.

 

"En folkefiende" av Henrik Ibsen

 

Referat:

”En folkefiende” handler om doktor Stockmann, familien hans og meneskene i byen der dei bur. Badehuset er ein sentral ting i bygda, som gir jobb til nesten alle i byen. Byfogden, som også er broren til dr.Stockmann leder badehuset, og dr. Stockmann er ansatt som badelege.

 

Fortellinga starter heima hos familien Stocmann. Doktoren har venta på eit brev ei god stond, og når han endelig får det er han veldig ivrig etter å lesa det. I brevet har han fått den bekreftelsen som han heila tio har frykta; at badehuset bør stengast med ein gang og i minst 2, pg. forurensing.

 

I begynnelsen får han støtte frå både den liberale redaktør Hovstad og boktrykker Aslaksen, som så fort som mulig vil trykke ein artikkel som doktoren har skrevet om saken, Sånn at alle opplyste menn skal få lære om det nye problemet.

 

Når byfogden får høyra om problemet blir han opprørt. Han forhøyrer seg hos ein ingeniør og finner ut om badehuset og at da vil kosta byen dyrt å løyse problemet. Han frykter det kan ramme mange økonomisk hardt. Han fere til avisa for å stoppa trykkinga av artikkelen til dr. Stockmann. I lokalene møter han redaktør Hovstad, Billing og Aslaksen. Når dei får høyra det byfogden har å sei ombestemme dei seg. Og lar vere å trykke artikkelen til byens beste. Mens byfogden er hos avisen kommer doktoren. Dei er ganske oppgitt over kverandre, men doktoren meiner dei må sei sannheten. Men sio ingen ville trykka manuskriptet bestemmer doktoren seg for å lesa det opp for allmennheten. Det er bare kun ein person som er enige med dr. Stockmann, ”kaptein Horster”

 

På møtet kommer det mange mennesker, inkld. familien til Stockmann. Aslaksen blir valgt til ordstyrer på møtet. Han seier da at ingenting av da som blir sakt skulle utandfor detta rommets fira vegger, siden nyhetene til Stockmann kan øydelegge for mange. Når doktoren endelig får ordet seier han nesten ikkje noko om problemet ved badehuset, men han tar opp en annen sak han er mener er mye verre. Han sier at dei domme alltid har feil, og dei smarte alltid har rett.

 

Fremmøtte blir da sterkt opprørt, og har ein avstemning. Dei skal svare ja eller nei på om de synes doktoren er en folkefiende! Når resultatet er at han er en folkefiende, går doktoren skuffet, men bestemt heim. Dagen etter er samtlige av rutene i huset blitt knust og familien har avtalt med kapteinen å bli med han til USA. Litt etter litt komme da fram at ingen i byen tørr å ha noe med doktoren å gjøre lenger, han mister jobben, de blir kastet ut av huset sitt, barna blir sendt hjem fra skolen og mer.

 

Svigerfaren til doktor Stockmann er en rik mann, og han har nylig kjøpt opp alle aksjene i badehuset. Han sier dette til doktoren som kan velda om han kan enten ta imot aksjene som er kjøpt for pengene konen Katrine og barna hans skulle arve. Hvis han sa nei bliei alle aksjene gitt til byens ledere som ikkje ville utbedre problemet. Han sa nei til tilbudet, men han forlater heller ikkje byen. Han meiner han må prøve å oppdra folket i byen til å bli mer fritenkende.

 

Litt om  litteraturhistorien i Noreg

Henrik Ibsen levde i den tida da det skjedde store forandringer i den norske litteraturhistorien. Sjølv om han tilbrakte mesteparten av det vaksne live sitt i utlandet følte han godt med på det som skjedde, gjennom brev, aviser og venner.

 

Det viktigaste som skjedde i Noreg i den tida mellom 1850 og 1900 var at landet forandra seg fra å ve reit embetsmannstyrt jordbruksland til å bli ein industriland der borgerane var dei ledande både i næringsliv og politikk. Denna omstillinga jorde slik at mangen mista jobben og nokre bedriftar gjekk konkurs. Den førte også til fattigdom og utvandring, og dei fleste som utvandra drog til Amerika. Bøndene måtte legga om fra gammle drifts metoder og produkter til å bruka maskiner og husdyrhold. Detta var svært dyrt og det var mongen som ikkje klarte å henga med, så dei datt av og havna som fattige bønder. Så da flytta mongen av dei til byane eller til Amerika.

 

Litteraturen gjennomgjekk også store forandringa under dinna perioden. I 1840 årene stod nasjonalromantikken sterk, og Asbjørnsen og Moe sammla inn dei nasjonale eventyra.

 

På 1870-1880 tallet utvikla Norske forfattera ein kritisk realistme som blei svært poppuler og ute i Europa. Dei forfatterane var først og fremst: Ibsen, Bjørnson, Kielland og Lie. Men her i noreg var det også Amalie Skram og Arne Garborg som var av dei fremste.

 

 

Edvard Greg

Edvard Greg blei født 15. juni i 1843 i Bergen. Han vokste opp i ein velstående familie og var fjerde mann i søskenflokken, som bestod av; John, Maren, Ingeborg Benedicte og Elisabeth.

 

Edvard viste tidlig interesse for musikk og spesielt piano. Siden han ikkje var den eldste sønnen så slapp han å ta ei utdanning som tok sikte på å overta familiebedrifta.

 

Ole Bull var Edvards store helt, og var også ein god venn av foreldra til Grieg. Så i 1858 kom han på besøk til familien. Og alle barna skulle spela for han. Edvard tok ein av sine eigne små komponistar. Ole blei svært imponert og etter ein prat med foreldrene bestemte dei seg for at Edvard skulle dra til den berømte musikkonservatoriet Leipzig i Tyskland for å studere musikk. Ole Bull var ein god venn og inspirasjonskilde for Edvard, heilt til han døyde i 1880.

 

Den første konserten Edvard hadde var 18. august 1861 i den svenske byen Karlshamn. Hans første konsert i Noreg var i bergen åre etter i Arbeiderforeningens store sal.

 

Edvard Grieg slo seg ned i København, som var den einaste skandinaviske byen med eit rikt kulturliv på ein høgt internasjonalt nivå. I København møtte han den norske komponisten Rikard Nordraak som hadde ein stor betydning for den videre utviklingen mot å bli komponist av norsk musikk.

 

Edvard hadde ei lykkelig tid i Danmark. Og det blei endo bedre da han traff kusina si Nina Hagerup. Ho var ein god pianist og sanger. Dei begynte å spille sammen, og dei forlova seg da dei spilte ”Schymanns Vårsymfoni firhendig” sammand. Dei gifta seg 11. juni 1967.

 

Ekteparet drog til Kristiania for å vera med på å skape eit norsk musikk miljø i den norske hovedstaden. Dei jobba begge hardt, og Edvard tente penger på dirigent jobba og som privatlærer i klavespill. 10. april i 1968 fekk Edvard og Nina fekk datteren Alexandra. Det samme åre komponerte han sin klavekonsert i a-moll som blei hans endelige gjennombrudd, og han blei etter detta rekna som ein av våre største komponistar.

 

Gleden over siksesen varte ikkje så lenge, for 21. mai dør Alexandria av hjernehinne betennelse under eit kort besøk i Bergen. Edvard og Nina var da eit knust ektepar som fartet rundt i europa, og ikkje ein vanlig familie. Og ikkje blei det bedre da begge foreldrene til Edvard dødde med noen få vekers mellomrom. Dei hadde da ikkje noke heim i Bergen meir.

 

Forholdet mellom Edvard og Nina var på bristepunktet, og han reiste i fra Nina i 1883. Men ekteskapet blei redda av Edvards gode venn Frants Beyer, som fikk overtalt Edvardt til å reise tilbake til Nina. Seinare hjalp Beyer dei med å kjøpa seg tomt på Hop utandfor Bergen.

 

I begynnelsen av 1870-tallet sammarbeida Edvard mykje med Bjørnstjerne Bjørnson, som gjorde slik at han skreiv mellodi til mange av ditka til Bjørnson. Dei planla ein nasjonal opera basert på historien om den norske kongen Olav Trygvason. Det gjekk bra i begynnelsen men så oppstod det ein konflik. Om kva dei måtte lage først, teksten eller mellodien. Det oppsto da eit brudd mellom Grieg og Bjørnson som varte opptil 16 år. Detta gav Edvard tid til å komponere musikk til Henrik Ibsens dikt ”Per Gynt” i 1874. Som blei framført på Christiania Teater 24. februar 1876, og blei ein umiddelbar suksess. I 1888 og 1893 utgav han Peer Gynt Suite 1 og 2. Desse to suitene er av dei mest spelte orkesterverka i vår tid.

 

Edvard blei berømt mens han endo var i livet. Detta var først og fremst på grunn av klavekonserten i a-moll og musikken til Peer Gynt, men han blei og berømt som lied komponist og som komponist av små piano stykker.

 

Han dødde 4. Septemper 1907 på sjukehuset i Bergen av utmattelse.

 

Edvard Grieg

 

Adolph Tidemand

Adolph Tidemand blei født i 1814 i Mandal og var ein kjendt norsk maler. Han hadde fra da han var ung lyst til å bli kunstner, men det fantes ingen kunstnerskuler i Noreg. Så han drog til København for å gå på kunstakadamiet. Der gjekk han fra han var 18 år til 23 år.

 

Så drog han på studietur til Italia. Detta var vanlig for kunststudenter i København. Men da han kom til Düsseldorf i Tyskland likte han seg så godt at han like godt slo seg ner der.

 

Tidemand malte og bilder fra viktige hendelser og såkalte historiemaleri som var modærne i Tyskland på den tida, men fant ut at det var gammal norsk historie han først og fremst ville skildra. Ditta blei han spesielt opptatt av etter ein studiereise til Noreg i 1843.

 

Adolph var opptatt av å male det som var spesielt norsk, og sidan han budde i Tyskland måtte han ofte reisa på tura til Noreg. Her malte han skisser av bøndene, klesdraktene til bøndene og korleis dei lende. Så da nor han kom tilbake til Düsseldorf kunne han lage maleri utav skissene.

 

Når Adolph malte bildene av bondekulturen ”pynta” han ofta litt på virkeligheten, for han ønskte å visa kor flotte dei norske bøndene var og levde. Så han malte dei ofta i fine folkedrakter istedenfor i slitte kvardagskler.Det nor kunstrera ”pynter” på maleria seier man at dei idealiserer bilde. Ditta var typisk for denna perioden (nasjonalromantikken) i malerkunsten. Me kan alikavel i dag lera masse om korleis livet var på denna tida, ved å sjå på bildene til Tidemand.

Adolph Tidemand dødde i 1876 i Christiania.

 

Han var ein viktig norsk maler som laget mange maleri. Bare på nasjonalgalleriet i Oslo er det over 100 stk bilder laga av Adolph Tidemand.

 

Tidemans mest kjendte maleri er ”Haugianerne” og ”Brudeferden i Hardanger”.

 

Brudeferden i Hardanger er regna som sjølve høgdepunktet i perioden Nasjonalromantikken.

 

      

”Brudeferden i Hardanger” 1848

 

”Haugianerne” 1852

 

”Fra stalheim” -1842